Sesli Lûgat, Osmanlıca Türkçesinde kullanılan kelime ve kelime gruplarının, tamlamaların doğru telaffuz edilmesini sağlamak amacıyla, Radyo TV sunucuları, muhabirler, seslendirme (dublaj) oyuncuları, sinema ve tiyatro oyuncuları, hukukçular, konuşmacılar, öğretmenler öğrenciler için geliştirilmiş yardımcı bir çalışmadır.

İlk amacı, sözcüklerin/tamlamaların seslendirilmiş halini sunmaktır. Fakat yine de imlâsı (latinizesi/transkripsiyonu), Osmanlıca harflerle yazımı, basit fonetik yazımı, ilk /yaygın anlamı, cümle içinde kullanımı da yer almaktadır.

Bilimsel verilerden yola çıkılarak, uygulama yaygınlığı da esas alınarak veri sunumu yapılmaktadır Zira seslendirme alışkanlıkları zamanla değişebilmektedir. (Eskiden bir tam vokal uzatılan sesler artık yarım vokale kadar inebilmektedir.)  

Sesli Lûgat, Nisan Kumru (seslendirmeler ve veri oluşturma) Mustafa Birgin (dijital veri tasarım ve veri oluşturma) tarafından, 18 Aralık 2014 tarihinde, yayına başlamış bir projedir. Veriler (sesli yazılı) ancak referans gösterilerek yayınlanabilir.

“Sesli Lûgat” ne değildir?

'Sesli Lûgat', veri tabanını başka bir kaynaktan dijital olarak çekip sunan bir kopya sunum alanı değil, bizzat orijinal, özgün veriler oluşturup bunları kendisinde barındırıp sunan bir platformdur.  

Sözcükler bir sözlük çalışmasından dizin şeklinde sırayla birebir alıntılanmış değildir.  Anlamlar referans kaynaklarından harmanlanarak, imla yazımları, Osmanlıca yazımlar muteber kaynaklar karşılaştırılarak;  örnek cümleler olabildiğince günlük kullanımdan oluşturulmuştur.   

Her sözcük var mı? Alfabetik dizinli, bütün sözcükleri içine alan bir sözlük çalışması değildir.  Normal bir sözlükteki gibi aranan her sözcük bulunamayabilir.  Çalışmada, telaffuzunda sıkça yanlışlık yapılanlar başta olmak üzere sık kullanılan sözcüklerin ve tamlamaların yüklenmesi öne alınmıştır. Çalışma bu şekilde geliştirilmeye devam edilecektir

Alternatiflik: Benzer proje ve çalışmaların bir alternatifi değil, uygulama alanındaki bazı eksikleri doldurmayı amaç edinen yardımcı bir çalışmadır.

Bilimsel veri: Araştırmacılar, bilimsel sonuç üretmek istiyorlarsa, muteber referans kaynaklarıyla karşılaştırma yapmalıdır. Onlar için ancak bir yol gösterici olabilir. Yararlanılan kaynaklar aşağıda sunulmuştur.  

“Sesli Lûgat” nasıl çalışır?

Arama: Arananın kolayca bulunması amacıyla sözcükler basit yazım olarak girilmiştir. Arama bölümünden istediğiniz kelimeyi / tamlamayı (^, -, ‘ vb.) imla işaretleri kullanmadan basit olarak yazıp arama imlecine tıklayınız. Örneğin: 'Esmâ-i Hüsnâ' yerine,  'esmai hüsna' yazarak arayınız.  Aradığınız kelime ile birlikte, içinde o kelime geçen maddelerde sıralanacaktır. İlgili maddeye tıkladığınızda seslendirme otomatik yapılacaktır. (Mobil cihazlarda play imlecine tıklanması gerekir) Play imlecine tıklayarak tekrar dinleyebilirsiniz.  Kelimenin telaffuzuyla birlikte yanlış kullanım ve önemli kural hatırlatması varsa bunlar sesli uygulamanın içinde verilmiştir.

Ses:  Seslendirmede, orijinal dil ve günümüz kullanım alışkanlıkları birlikte değerlendirilmiştir. Bazı yaygın yanlış telaffuzla sesle verilmiştir. Osmanlıca (Özellikle Arapça ve Farsçadan gelen ) Kalın hı, ayn, ğayn ve peltek sesler bulunan ibareler seslendirilirken, Türkçe seslerdeki karşılıklar kullanılmıştır. (Örneğin 'gâfil' sözcüğünün Arapça yazımı 'ğaafil' şeklindedirغافل. Bu ifade çalışmada, bilinirlik esas alınarak 'gaafil' olarak seslendirilmiştir. Ev anlamındaki hâne خانه  kelimesinin başındaki h harfi kalın boğazdan hırlatmalı olmasına rağmen. Türkçe he sesiyle seslendirilmiştir. Buna karşın başından beri yanlış yapıla gelen uygulamalar bir zamanlar resmî de olsa buradaki yanlış vurgulanarak doğrusu seslendirilmiş ve bu durum o sözcükte açıklamalı olarak verilmiştir. Örneğin Arapça dat  ض harfi, Türkçede bir dönem  's' sesiyle karşılandığı için muzdarib kelimesi مضطرب, mustarip olarak okuna gelmiştir. Doğrusunun da bu olduğu zannedilmiş ve iddia edilmiştir.  Bu kelime çalışmamızda muzdarip olarak okunmuş ve bu durum açıklanmıştır.)

İçerik: Yazım bölümünde kelimenin imlâlı yazımı, Osmanlıca yazımı ve seslendirme için basit fonetik yazımı vardır.  Fonetik yazımda : (iki nokta üst üste) işareti bir önceki sesin bir vokal uzun okunacağına işarettir. ~ işareti seslerin geçişli okunacağını, ' işareti seslerin kesilerek okunması gerektiğini belirtir. (Örneğin rû'yet  re'sen vb.) Anlam bölümünde ayrıntıya girilmeden ilk ve yaygın anlam verilmeye çalışılmıştır. Bilgi bölümünde, telaffuzu etkileyen önemli hatırlatmalar yapılmıştır.  En altta kelime cümle içinde kullanılmıştır. Olabildiğince kaynak atfı yapılmıştır. Kaynak atfı eksik olanlar ziyaretçilerimizce bildirilince sözcüğe eklenecektir.  

Çalışma, tekil sözcük (kelime) ve kelime gruplarının yanı sıra kelimelerin ek almış halini, tamlamaları, özel isimleri, terimleri, deyimleri hatta cümleleri içerebilmektedir.   

Çevirim:  Osmanlıca harflerin Türkçe seslere çevrimi (latinizasyon, tanskripsiyon) konusunda genel bilgi: tr.wikipedia.org/wiki/Osmanlı_alfabesi

Ses olayları alternatifli, sesli (uygulamalı) olarak verilmiştir. Örneğin; sözcük ek aldığı zaman gelen ek ince mi, kalın mı olacak (saat-a mı, saat-e’ mi); ek alınca ünlü türemesi olacak mı (zam-ı mı, zamm-ı mı); ek alınca son seste yumuşama olur mu olmaz mı (tahriğe mi, tahrike mi); yardımcı fiil aldığı zaman ulama oluştuğunda ses uzatması olacak mı (teşvik etmek; teş-vi:-ket-mek, sahip olmak; sa-hi-bol-mak ) vb. ses olayları uygulamalı ve açıklamalı olarak verilmiştir.

Yazı dili konuşma dili ayrımları, yaygın kullanımlar göz önüne alınarak sesli uygulama ile verilmiştir. (‘ğ’nin sesletimi; soğan  so~an, sağanak sa:nak vb.).   

Terminolojik kullanımlarda, yanlışlara düşülmemesi için gerekli gramer kuralları sesli ve yazılı olarak anlatılmıştır. (Örneğin: 'resul' yazsa da bütün Türkçe kaynaklarda 'rasûl' olarak telaffuz edilir. 'Rasûlullah' ibaresi, 'ya' nidası alınca Arapça bir kural gereği tüm dillerde 'Ya Rasulallah' olarak telaffuz edilir. Bir kural gereği yine 'el-Sanî' ismi es-Sanî diye okunur vb)

Ziyaretçilerimizin, bize ilettikleri bilimsel temelli düzeltmeleri, sözcük önerileri dikkate alınacaktır. ( Soru içerikli maillere cevap gönderilmeyebilir)

Yeni veriler, ana sayfamızdan, Facebook ve Twitter'da yer alan  “sesli lügat” adlı sayfalarımızda takipçilerimize duyurulmaktadır.

Referans Kaynakları:

• Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat | Ferit Devellioğlu | Aydın Kitabevi
• Misalli Büyük Türkçe Sözlük | İlhan Ayverdi | Kubbealtı Neşriyat
• Osmanlı Türkçesi Sözlüğü | Prof. Dr. Mehmet Kanar | Say
• Güncel Türkçe Sözlük | www.tdk.gov.tr | Türk Dil Kurumu
• Sözlerin Soyağacı | Sevan Nişanyan | www.nisanyansozluk.com
• İslâm Ansiklopedisi | Türkiye Diyanet Vakfı | www.islamansiklopedisi.info
• Türk'ün Dili Kur'an Sözü | İstiklâl Marşı Derneği Konya Şb. | Tam İstiklâl Yayıncılık
• Konuşturan Sözlük | Şener Mete | TRT
• Türkçe Sorunları Kılavuzu | Necmiye Alpay | Metis  
• Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü | İskender Pala | Kapı Yayınları
• Güzel Konuşma ve Okuma Kılavuzu | Ülkü Giray | Bilgi Yayınevi  
• Doğru Türkçe | Şiar Yalçın | Metis
• Sözün Doğrusu 1-2 | Yavuz Bülent Bakiler |Türk Edebiyatı Vakfı Yay.
• Dil Yanlışları | Ö. Asım Aksoy | Adam
• Türkçe Dil Bilgisi| Feyza Hepçilingirler| Remzi Kitabevi  
• Dilimiz Dillerimiz | Necmiye Alpay | Metis